Rus Atları
RUS BİNEK ATLARI
TÜRÜN TARİHÇESİ ve ORİJİNİ: Rus binek atı özellikle dresaj için geliştirilmiş yeni bir cinstir. İngilizce yayınlarda bu cinse aynı zamanda Rus sıcakkanlısı veya yanlış bir deyimle Orlov – Rostopchın atı da denilir. Rus atı resmi olarak at cinsi statüsünü 1998’de almıştır. Ancak kökleri Rus binek atlarından 3 saygın cinse dayanır: Orlov atı Rostopchın atı , ve Orlov – Rostopchın atı. Bu 3 cinsin de soyu tükenmiştir. Bu önceki cinslerin Rus atı üzerindeki rolleri bir tartışma konusu olmuştur. Bu anlaşmazlığın çözümü için 200 yıldan daha fazla öncesine dönüp ilk geniş kapsamlı ve iyi belgelenmiş çiftlik bazlı üretim programına bakmalıyız.
ORLOV ATI : Kont Orlov ; Orlov rahvan atının yetiştiricisi olarak tanınır. Aynı zamanda Orlov binek atını da geliştirmiştir. Amacı güçlü , güzel ve çok yönlü bir binek atı oluşturmaktı. Eğlence (zevk binişi ) için uygun , fiziksel ve doğası itibarıyla şiddetli çarpışmalara karşı koyabilecek , resmi geçit törenleri için yeterli zarafete sahip ve şimdi dresaj dediğimiz süvari atlarına yaptırılan jimnastik hareketlerini yapabilecek özelliklere sahip bir attı. Başlangıçta Kont Orlov , bir atın kendi iri vücudunu rahatlıkla taşıyabilecek büyüklüğü ve yapıyı oluşturmakla ilgilendi. Kendi adını alan bu binek atı Arap ve Asya ( Pers , Türkmen ve Türk ) atlarının safkan ve sıcakkanlı (en çok ; Lipizen ,İspanyol , İtalyan Danimarka ) atlarıyla komplike bir şekilde melezleşmesinin bir ürünüdür.
Ünlü binicilik tarihçisi V. O. Vitt Orlov binek atının tam tarihini yazmıştır. Üretimin ilk kuşağında 2 aygır kullanıldı ; Sultan ll. Ve Felkerzam l. Sultan ll. (1777 doğumlu) ; 1775’ de bir Türk padişahı tarafından Büyük Catherin’e hediye edilmiş Saltan l. den üretilmiş bir Arap – Asya kırmasıydı. Saltan ll. doru renkte güzel başlı , 153-155 cm boyunda , güçlü ve dayanıklı ancak hızlı olmayan ve manej binişinde yetenekli olmayan bir attı. Bu kusurları gidermek için Sultan ll İngiliz kısraklarla hız kazandırmak için , Danimarka ve İspanyol kısraklarla da dresaj amacıyla çiftleştirildi. Sultan ll nin binek atı üretim programında kullanılan 11 kısrak ve 4 doru aygırda katkısı vardır. Kır olan Felkerzam l (1778 doğumlu) efsanevi arap Smethanka’nın ve bir safkan İngiliz kısrağının oğludur.Bu aygırın binek atı için üretilen 16 kısrak ve 6 aygırda katkısı vardır. En iyi aygırları Anglo – Arap kanının İspanyol – Pers , Asya – Danimarka , Anglo – Asya – Arap ve Lipizen – İngiliz – Arap – Türk kısraklarıyla özenle karıştırılmasını temsil eder. Böylece Orlov binek atı , değişik cinslerin karmaşık bir karışımıdır. Arapların zarif görünüm ile narin mizacının , Araplarla akraba olan Asya atlarının daha büyük boyut ve dayanıklılığının , safkan İngiliz’in hızının İspanyol ve Lipizen Danimarka atlarının dresaj için uygun olan çevik güçlülüğünün bileşimi olan bir at doğmuştur.
Orlov atı Rusya da en üstün biniş atlarından biri haline gelmiştir. Diğer cinslerin geliştirilmesinde de kullanılmıştır. Belki de bu atın başarısının çöküşünde katkısı vardır. 1820 – 1832 yılları arasındaki satış kayıtları en az 66 kaliteli damızlık aygırın satıldığını ve Rusya ile Ukrayna boyunca dağıldığını gösterir. Çok fazla sayıda satılmış olan kısrakların kayıtları da korunmuştur. Kont Orlov’un ölümünden sonra , onun temel takipçisi olan Vasılly Shishkin , yakın akraba olanları üretmeye başladı. 1840’larda Orlov atlarının zengin genetik derinliği ( 10 ayrı çizgi ) 2’ye indi. Bununla birlikte , 1867’de Paris teki uluslararası bir sergide bu cinsin temsilcileri büyük ödüller kazandılar.
ROSTOPCHIN ATI : Leo Tolstoy , Kont Rostopchin’e “Savaş ve Barış” isimli yapıtında yer vermiş olsa da , tarih Kont Rostopchin’i (1763 – 1826) Napolyon’un Rus saldırısında aşırı bağnaz Fransız karşıtı Moskova Valisi olarak tanır. Kamu hizmetindeki kariyerine ek olarak , kont Rostopchin aynı zamanda meşhur bir at yetiştiricisiydi. Kont Orlov un bağımsızlığı ve ondan sonraki 25 yılda Rostopchin, kendi adını koyduğu kendi binek atı cinsini geliştirmiştir. Kendisinden önceki Orlov gibi Rostopchin de yurt dışından değerli aygır stoku edinmiştir. Getirttiği aygırlar içerisinde en etkili olanlar; Kaimak (1800 doğumlu) Kadi ( 1798 doğumlu ) ve Rishan ( 1798 doğumlu ) Arap aygırları vardı ki hepsi de kırdı. Bu atlar ithal safkan İngiliz kısraklara çekildi. Anglo – Arap çekimleri sonucu , sonraki nesillerde bağımsız genetik çizgilerden çok yakın akraba ilişkilerinden doğma taylar oldu. Görünüşte Rostopchin atı ; Arap’a benzeyen , yaklaşık 154 cm yükseklikte zarif görünüşlü ve nazik hareketleriyle hayranlık uyandırıcı bir at oldu. Rostopchin atlarını manej binişi için yetiştirmedi. Gerek İngiliz kanı nedeniyle, gerekse Rostopchin’in çalıştırdığı kişilerin at besleme ve çalıştırma biçimlerinde izledikleri İngiliz stili nedeniyle Rostopchin atı doğal kapasitesini hız için geliştirdi. Rostopchin’in en favori yarış atı Anibus , 5/8 safkandı ve safkan İngiliz atlarına karşı yarışıyordu. Kısa sürede Rostopchin atı şaşılacak derecede başarılı oldu. Uzun vadede Vitt’inde belirttiği gibi Rostopchin atı o kadar yakın akraba ilişkileri sonucu oluşmuştu ki , 20 yıl içinde yeni kan olmadan güçlü kalmayı başaramadı. 1840’larda Orlov atı da tehlikedeydi ve bu 2 at cinsi uygun bir anda silindi.
ORLOV – ROSTOPCHİN ATI : 1845’de Rus hükümeti Kont Orlov’un Khrenovoe deki çiftliğini ve buradaki 1003 rahvan biniş ve İngiliz yarış atını satın aldı. Aynı yıl eyalet Kont Rostopchin’in de çiftliğini ve 240 atını aldı. Bu atlar başlangıçta ayrı yetiştirildiler. Zamanla her ne kadar Orlov kanının karışık atlar üzerindeki etkisinin olmadığı kabul edilmiş olsa da , damızlıklar iç içe karıştılar. Yüzyıl sonunda Orlov – Rostopchin aygırlarının ortalama boyunun 157 cm olduğu görüldü.Aygırların uluslararası müsabakalarda sürekli aldıkları yüksek derecelerden edinilen belgeler aracılığıyla edindiğimiz bilgilerden yüzyıl sonunda Orlov – Rostopchin atının Rusya ötesindeki ününün hızla yayıldığını anlıyoruz. Örneğin 1893 yılında Priyatel isimli bir aygır Chicago’da en iyi binek atı ödülünü almış ve Mr. Lagoon adında bir at yetiştiricisine 5000 $ gibi yüksek bir fiyata satılmıştı. Fakat Orlov – Rostopchin cinsinin kendini bu işe adamış takipçileri memnun olamadılar ; Priyatel sadece yarım kan Orlov – Rostopchin’ di. 1903’de muhtemelen Rus aygırlarında görülen ve melezleşme sonucu oluşan salgın hastalık nedeniyle yerli Rus atlarının nesli tehdit edilmeye başladı. Bu gereklilikler Prens S.P. Urusov’ un muhteşem kitabı “ Kniga o Loshadi” ( Atın kitabı ) da detaylı olarak yazılmıştır. Kont Orlov ve Rostopchin’in karışık sürülerine ek olarak başka 9 çiftlikte üretilen atlar Orlov – Rostopchin aygır kitabı için uygun olarak ilan edildiler. Görünüş itibarıyla bu cinsin genel anlayışına da uyuyorlardı. Ayrıca bu kitap , çok detaylı ayrıntıları içeren kriterlere uygun karışık kanlı atlara da açıktı. İngiliz , Arap , Streletsky veya Asya kanı taşıyan bir at ¾ , Orlov – Rostopchin için uygun görülüyordu. Diğer cinslerin kanını taşıyan bir at ise 5. kuşak pedigree temelli olarak en az 31/32 saf kan olması gerekiyordu. Bu cins çok dikkatli bir şekilde çekim yapılarak korunmasına karşın birkaç yıl içerisinde Orlov – Rostopchin atı soyunun tükenmesi sınırına geldi. Savaşın sert çarpışmaları , süresince damızlık sürülerin büyük bir çoğunluğu , Ukrayna’ya yerleştirildi veya tamamen yok oldu yada başı boş gezen yarı vahşi atlar arasında kayboldular..
MODERN RUS BİNEK ATI : Yeni Sovyetler Birliği’nde , spesifik at cinslerinin korunmaya alınması acil bir öncelikti. Bu korumanın çoğu soylu mirasını gösteren bir cinse uygulanıyordu. Devrimi izleyen emekçi hareketinde, Orlov – Rostopchin atı Rus binek atı olarak anılmaya başladı. Ancak bu cinsin sorunlarını çözmeye yetmedi. Orlov–Rostopchin atlarından yaşamlarını devam ettirmeyi başarabilenler, özelliklerine bakılmaksızın mevcut atlarla gelişigüzel çiftleştirildiler. 1930’da 5 safkan aygırı ve 30 kısrağı içeren Orlov – Rostopchin atlarının toplanmasına karar verildi. Böylece cinsin yeniden oluşturulması sağlanacaktı. Bu cesur girişimin ilk yılları korkunçtu. 1931 – 1932 yıları bulaşıcı düşükler,1933’de ise ciddi yiyecek sıkıntısı baş gösterdi. 1933 sonlarında istenilen cinse benzerlikler taşıyan 28 yarım kan kısrak, 9 Anglo – Arap kısrak ve 45 başka cins kısrak sürüye eklendi. Mucize eseri 10 yılın sonunda üretim programındaki başarılar , ortaya çıkan cinsin en iyi fertlerinin Moskova da kutlanacak bir şenlikte sergilenmesini sağladı. Çok kısa bir zaman sonra ll. Dünya savaşı Sovyet sınırlarına dayandı. Moskova daki bu birkaç gösteri atı dışındaki sürünün geri kalan atları Ukrayna’daki Alman işgali süresince kaybedildi. Bir kez daha tüm üretim süreci başlamadan bitti. Sevindirici bir durum vardı ki , korunan atların hepsinin birbiri ile akrabalığı vardı. Buket ve Braslet isimli aygırlar tamamen kardeşti.
1978 yılında Rus binek atının yeniden oluşturulmasını sağlamak için Timuryazev çalışmalar başlatmıştır. Rus binek atının kan çizgilerinin yerleştirilmesi için gayretli bir çaba gösterildi. Pedigree’lerinde binek atı ifadesi geçen 40 kadar kısrağı da içeren bir sürü Starozhilov çiftliğinde toplatıldı. 1988 de bu çiftlikte yapılan çalışmanın raporunda ; bu atların kanlarını ortalama % 6,9 Rus binek atı , % 44,1 Trakehner , ve % 5,5 Macar olduğu gösterildi. Sonradan gelen atlarda ise bir şekilde Rus kanının yüzdesinin arttığı görüldü. 1979 – 1988 periyodunda kullanılan 19 aygırın 3’ü Akhal – Teke , 3’ü Arap , 5’i safkan , % 8’i de kısmen Rus binek atıydı. Bu sürüdeki hiçbir at binek atı kanının daha çok olmasını sağlayamadı.
TÜRÜN ÖZELLİKLERİ: Modern Rus atı dresaj için yetiştirilmiştir. Lekesiz koyu renk veya yağız olması idealdir. İnce başı , doğal kavisli bir boyunla birleşir. Yüksek ve uzun omuzu , iyi açılanmış vücut yapısı ile adaleli ince ve uzun bacakları vardır. 1988’de yapılan çalışmalar da boyları ; 158 cm dır. Son uygun ölçümlerde ise ( 2000 yılında ) 163 cm dir. Temel üretim merkezi Starozhilov çiftliğidir. Amerika da FEI derecesinde yarışan Rus atları içinde 11 yaşında yağız aygır ABRİKOS ( Tina Kanyot’un bindiği) grand – prix lerde çok iyi dereceler kazanmıştır.
rus atları – rus-atlari
